Art-rock jest często uznawany za trudny do zdefiniowania gatunek muzyczny, głównie przez to, że zawiera w sobie elementy z różnych stylów, takich jak rock, muzyka tradycyjna i klasyczna. Jednak, czy warto sugerować się tym opisem, zanim spróbuje się zrozumieć i docenić tę muzykę?

Początki art-rocka

Art-rock jest gatunkiem muzycznym, którego początki sięgają lat 50. i 60. XX wieku, kiedy to brytyjskie szkoły artystyczne rozpoczęły wprowadzanie zajęć z twórczości muzycznej.

Dzięki wprowadzeniu zajęć z muzyki, brytyjskie szkoły artystyczne wykształciły i wzmocniły niektórych z najbardziej oryginalnych myślicieli rocka, którzy rozwinęli swoje projekty artystyczne. W połowie lat 60. w Wielkiej Brytanii, The Who byli jednymi z pierwszych artystów, którzy pilnie łączyli kropki między sztuką a muzyką, ubrani w swój charakterystyczny, pop-artowy styl, przyciągający uwagę zarówno swoim wyglądem, jak i swoim przesłaniem. Gitarzysta i autor tekstów Pete Townshend interesował się teorią artystyczną i był zafascynowany działaniami artysty Gustava Metzgera z Ealing Art College. Swoje pomysły inspirowane Metzgeraem przenosił na swoją muzykę, co widać w jego bezpośrednim zastosowaniu pomysłów pop-artu i techniki autodestrukcyjnej.

Twórczość The Who była silnie inspirowana autodestrukcyjnym etyką Metzgera, co mogło oznaczać, że ich zachowanie na scenie, takie jak wyrzucanie instrumentów, było uważane za uzasadniony gest artystyczny, choć niektóre krytyczne recenzje były nieco sceptyczne wobec tego. Singiel Anyway, Anyhow, Anywhere z maja 1965 roku odzwierciedlał agresywny nastrój zespołu i ich energiczne występy na żywo oraz zachowanie fanów, ale także był hołdem dla sensacyjnego błysku i bezpośredniości konkretnego nurtu pop-artu. Townshend sam określił swoją muzykę jako pop-art z wykorzystaniem standardowego wyposażenia grupy.

Keith Richards i Ray Davies, rówieśnicy Townshenda ze szkoły artystycznej, nie byli tak wolni artystycznie jak on. The Rolling Stones, choć rozpoczynali swoją karierę związani z londyńskim dystrybutorem dzieł sztuki Robertem Fraserem i starannie dopracowywali swój wizerunek pod kierunkiem menedżera Andrew Looga Oldhama, ich muzyka oparta na R&B była zasadniczo tradycyjna i pełna czci dla swoich muzycznych inspiracji. Jednak, Paint It Black to artystyczny rock, oferujący rzadki nihilizm, z którym grupa nie była kojarzona.

Podobnie jak Townshend, Ray Davies posiadał niepokojącą inteligencję i malarskie oko, co stanowiło tło dla jego szkoły artystycznej. Jednak szybko zorientował się, że jego pozycja jako zdystansowanego obserwatora, jak w przypadku Dedicated Follower of Fashion, nie jest już dla niego satysfakcjonująca i zaczął się skupiać na psychogeografii Anglii. Mimo to, The Kinks już wcześniej zaznaczyli swoją pozycję jako twórców nowatorskiej tekstury dźwiękowej dzięki zmieniającemu grę dźwiękowi gitarowemu Dave’a Daviesa w You Really Got Me z 1964 roku oraz falistym tonacjom ragi w See My Friend z 1965 roku, które zapowiadały ich przyszłe eksperymenty.

Bez kompromisu – Velvet Underground

The Velvet Underground, zespół działający w USA, który posiadał silne powiązania ze światem sztuki, ponieważ był otoczony i teoretycznie zarządzany przez prawdziwego artystę Andy’ego Warhola. Warhol zaprojektował okładkę debiutanckiego albumu z marca 1967 roku, The Velvet Underground & Nico, i był obecny podczas nagrania. Album ten był ekscytująco surowy i brzmiał nieugięcie w swoich utworach.

The Velvet Underground działający pod opieką Warhola działali w środowisku artystycznym, jednak ich kontrowersyjne treści, niekończące się poziomy decybeli i celowo niepokojąca muzyka często spotykały się z niezrozumieniem lub niechęcią. Dla wielu osób byli zbyt awangardowi i przedwcześni – choć ich ostateczny wpływ na brzmienie, wygląd i art rocka jest trudny do oszacowania.

Niektórzy twierdzą, że Velvet Underground było jednym z pierwszych zespołów, które zaczęły definiować gatunek. Mimo że Velvets krążyli w świecie sztuki, ich muzyka była kontrowersyjna i trudna do zdefiniowania, a wielu słuchaczy było zaniepokojonych ich eksperymentalnym brzmieniem, albumy takie jak White Light / White Heat z 1968 roku udowodniły, że Velvets byli pionierami w dziedzinie art-rocka, oferując awangardowe i konfrontacyjne dźwięki.

Era psychodelii w Wielkiej Brytanii

W Wielkiej Brytanii, rozkwit psychedelii w latach 60-tych otworzył drzwi dla zespołów, które zamierzały zająć się rockiem artystycznym. The Pretty Things, założony przez kolegów ze szkoły artystycznej Dicka Taylora i Phila May, ewoluował z R&B do art rocka dzięki singlowi Defecting Gray z 1967 roku i albumowi koncepcyjnemu SF Sorrow z 1968 roku, który zapowiadał przyszłość z perspektywą.

W połowie lat 60-tych w Wielkiej Brytanii, The Creation byli jednym z zespołów, które przyciągały uwagę swoim artystycznym podejściem do rocka. Ich gitarzysta Eddie Phillips wyraził to w cytacie Nasza muzyka jest czerwona z fioletowymi błyskami. Ich drugi singiel Painter Man z października 1966 roku, krytykował artystycznych głodujących ideologów, a jednocześnie dawał okazję wokaliście Kenny’emu Pickettowi do pokazywania „sztuki akcji” na żywo.
W Wielkiej Brytanii, na początku lat 60-tych, pojawiły się zespoły, które uważały, że grają rock artystyczny. The Pretty Things, The Creation i Pink Floyd to tylko kilka z nich. Wszystkie te zespoły próbowały połączyć swoją muzykę ze sztuką, zarówno poprzez teksty, jak i przez swoje podejście do grania na instrumentach. Pink Floyd, na przykład, pod przywództwem Syd’a Barretta, stworzył muzykę, która była eksperymentalna i improwizowana, co pozwoliło im na osiągnięcie chwil swobodnej transcendencji. Z kolei The Creation, z Eddie’em Phillips’em na gitarze, opowiadał o sztuce i tworzył muzykę, która odzwierciedlała tę ideologię.

The Beatles

Wspominając o latach 60. nie można zapomnieć o The Beatles, którzy w pewnym sensie byli pionierami w dziedzinie rocka artystycznego. Ich utwór Tomorrow Never Knows z ich albumu Revolver z sierpnia 1966 roku było awangardowym konstruktem, całkowicie bez precedensu dla zespołów pop. W tym okresie, dążenie zespołu do eksperymentowania z dźwiękiem i wprowadzania elementów sztuki i literatury, a także produkcja George’a Martina, przyczyniły się do ich artystycznego sukcesu, jak widać w ich wyjątkowym Strawberry Fields Forever / Penny Lane i Being for the Benefit of Mr. Kite z albumu Sgt Pepper’s Lonely Hearts Club Band z czerwca 1967 roku.

Utwór Being for the Benefit of Mr. Kite! to przykład artystycznego podejścia zespołu. Tekst zaczerpnięty z plakatu cyrkowego zakupionego przez Lennona, został połączony z wirującym tłem z wesołego miasteczka, co wymagało odpowiedniego dźwiękowego tła. George Martin pozyskał taśmy z kalibru parowego i użył techniki „cut-up” Williama Burroughsa, aby pociąć taśmę na kawałki i złożyć je w losowy sposób, co dostarczyło niezwykły efekt końcowy.

Prowokatorzy i dekonstruktorzy

Przyszedł czas, kiedy Lennon połączył siły z japońską artystką konceptualną Yoko Ono, która była prowokacyjnym wyzwalaczem, a jej wpływ na sztukę nie mógł być ignorowany. Z drugiej strony, jeśli chodzi o innowacyjne edytowanie i manipulowanie taśmami, Frank Zappa przesunął granice w swoich dziełach Lumpy Gravy z 1967 roku i Just Another Band from L.A. z 1972 roku, z odpowiednim uznaniem dla awangardowych przedstawicieli takich jak Edgard Varèse, Karlheinz Stockhausen i Henri Posseur.

Tymczasem Don Van Vliet, z czasem zrezygnował z muzyki i rozpoczął karierę jako artysta malarski. Jednak zanim nie przeprowadził radykalnej reedukacji wszystkich pojęć logiki strukturalnej pod postacią Kapitana Beefhearta, prowadząc swój zespół Magic Band do stworzenia jednych z najbardziej niezwykłych utworów rockowych jakie kiedykolwiek powstały. Dwupłytowy album z 1969 roku – Trout Mask Replica.

W Niemczech lat 60. i 70. kilka kluczowych zespołów stosowało awangardowe, dekonstruktywistyczne metody. Zespoły takie jak Faust, Tangerine Dream czy Kraftwerk, korzystały z elementów elektroniki i zaawansowanych technik produkcji, tworząc unikatowe i niepowtarzalne brzmienia. W szczególności zespół Faust, na swoim debiutanckim albumie z 1971 roku, zebrał skrawek taśmy, fragmentów dialogów, elektroniki i piosenki, tworząc oryginalną i humorystyczną mieszankę. Podobnie, zespół NEU! zredukował muzykę rockową do jej najprostszej, powtarzalnej formy, podczas gdy Kraftwerk przeszedł poza konwencjonalną instrumentację i stroje, stając się symbolami człowiek-maszyna i pionierami syntezy popularnej legendy.

Impuls do postępu

Progresywny rock, zwany również prog-rockiem, to gatunek muzyczny, który zyskał popularność w latach 60. i 70. Zespoły grające prog-rocka skupiały się na bardziej skomplikowanych aranżacjach, wykorzystywaniu nowych instrumentów i technologii oraz eksperymentowaniu z formą i stylem. Choć ideą progresywnego rocka było poszukiwanie postępu, niektórzy krytycy uważali, że nacisk na wirtuozerię i tradycyjne elementy mogły ograniczać jego awangardowy potencjał.

Następnie pojawili się Emerson, Lake & Palmer, znani z poświęcenia całego albumu na docenienie sztuki – Pictures At An Exhibition z 1971 roku. Natomiast zespoły takie jak King Crimson i Van der Graaf Generator dzieliły ciemną, odważną i niebezpieczną stronę prog rocka, która zawsze była skierowana w swoim własnym kierunku, niezależnie od tego, czy było się na tyle odważnym, by ją słuchać. Z kolei artyści z Canterbury Scene, tacy jak Soft Machine, Kevin Ayers i Egg, pozostawili swoje albumy ze świadomym, ezoterycznym lub autoreferencyjnym humorem, który towarzyszył wymagającym i niepokojącym momentom atonalności.

Wzrost popularności glam rocka

Roxy Music to zespół, który przedstawił sztukę rocka w swoim najbardziej spektakularnym kształcie. Ich styl i brzmienie było odurzająco egzotyczne, nawet w kontekście glam rocka. Wokalista Bryan Ferry i manipulator syntezatora Brian Eno byli dwoma nieroztropnymi osobowościami, których studia artystyczne miały znaczący wpływ na wygląd i brzmienie zespołu.

Jeśli chodzi o Roxy Music, ich początkowe okładki albumów oraz decyzje dotyczące stylu były celowo prowokujące i dekadenckie. Jednak eksperymentalny i niekonwencjonalny wkład Briana Eno, reprezentujący najbardziej zaskakujący aspekt zespołu, stanowił najważniejszy element ich twórczości. W połączeniu z charyzmatycznym wokalem Bryana Ferry’ego, roztańczonym obojem Andy’ego Mackay’a i elektroniką Briana Eno, Roxy Music wprowadziło na rynek muzyczny coś zupełnie nowego i niepowtarzalnego. Eno, po roku w Roxy Music, rozpoczął karierę solową jako artysta, producent i inicjator różnorodnych projektów, w tym tworzenie multimedialnych instalacji artystycznych, komponowanie albumów ambientowych, jak również komponowanie muzyki startowej do systemu operacyjnego Windows 95.

Eno i Bowie nawiązali współpracę na początku lat 70., co przyniosło płytę Heroes z 1977 roku oraz Lodger z 1979 roku. Obie te płyty były znacznie bardziej eksperymentalne niż poprzednie prace Bowiego i zawierały elementy muzyki ambientowej, które Eno rozwinął. Współpraca ta dała również początek nowemu stylu artystycznemu Bowiego, który zdominował jego twórczość przez następne kilka lat. Warto również wspomnieć, że Eno produkował płyty nie tylko dla Bowiego, ale również dla innych artystów takich jak Devo, Talking Heads czy U2, których twórczość również związana jest z artystycznym i eksperymentalnym podejściem do muzyki.

Art punk

Pomimo, że punk miał reputację antyintelektualnej agendy, jego impuls do szoku i prowokacji był zgodny z zasadami art rocka. Wiele zespołów z pozornie nowej fali, takich jak Wire, Devo, The Clash, XTC, The Soft Boys czy Adam and the Ants, składało się z członków, którzy uczęszczali do szkół artystycznych. Menedżerowie takiej grupy jak Sex Pistols czy The Clash, Malcolm McLaren i Bernie Rhodes, byli świadomi retoryki sytuacyjnej. Z kolei amerykański duet elektroniczny Suicide, był awangardową grupą, która przede wszystkim wywoływała konfrontacyjne sceny podczas występów z The Clash w 1978 roku.

Jednym z najważniejszych zespołów, który wniósł trwały wkład do artystycznego rockowego panteonu był Talking Heads. Zdefiniowani przez osobowość Davida Byrne’a i skłonność do roztrzęsionego białego funka ze światowymi smakami muzycznymi, kontynuowali swój ekscentryczny kurs dobrze w latach 80. i cieszyli się szczególnie korzystnym sojuszem z Eno, który wyprodukował dla nich trzy albumy i współpracował z Byrne w wydanym w 1981 roku, opartym na próbkach My Life in the Bush of Ghosts.

Art-rockowe nastawienie przejawiało się na przełomie lat 70. i 80. dzięki śmiałym, dociekliwym zespołom postpunkowym i pozapunkowym, które odważnie eksperymentowały z dźwiękiem i liryką, takim jak Public Image Ltd, australijskie The Birthday Party (z gościnnym udziałem młodego, ale niezawstydzonego Nicka Cave’a) i The Fall. W Stanach Zjednoczonych artyści i grupy „bez fali”, takie jak Teenage Jesus And The Jerks, James Chance And The Contortions, Mars i DNA, tworzyli krwawy, niezgodny, ale porywający program muzyczny. Wszystkie te zespoły zostały skompilowane na albumie No New York w 1978 roku, produkowanym przez Briana Eno, a ich przykład przyczynił się do powstania kolejnych zwolenników hałasu, takich jak Sonic Youth, Swans i Fetus, oraz przemysłowych stylów.

Poprzez przełom lat 70. i 80., artystyczne i rockowe inicjatywy nadal pojawiały się w głównym nurcie popu. Zespoły takie jak Public Image Ltd, The Birthday Party czy The Fall prezentowały śmiałe, dociekliwe brzmienie lub lirykę. Natomiast artyści tacy jak Kate Bush czy Peter Gabriel, korzystali z najnowocześniejszych narzędzi studyjnych i technologii wideo, by obsługiwać swoje przemyślane kompozycje. Grafika Petera Saville’a dla Factory Records również odwoływała się do integralności koncepcyjnej i ustanowiła chłodno jednorodną tożsamość dla działań wytwórni.

Niezależnie od tego, jak określamy gatunek, na przełomie lat 80. i 90. pojawiło się wiele zespołów, które eksperymentowały z dźwiękiem i teksturą, skupiając się na teksturze, a nie tylko na technice grania. Zespoły takie jak Slint i Tortoise, stały się przodownikami w tym nowym kierunku muzycznym, który nazywany jest często post-rockiem. Niektórzy artyści unikali tego terminu, ale niezależnie od tego, jak go nazywamy, ich muzyka wprowadziła nowy styl do rocka artystycznego.

Art rock obecnie

W ciągu ostatnich 20 lat, jednym z najważniejszych przedstawicieli rocka z podejściem artystycznym był zespół Blur, który zawsze dążył do wychodzenia poza granice tradycyjnego popu. Ojciec lidera zespołu, Damona Albarna, był nauczycielem sztuki i projektowania na Colchester Institute, natomiast gitarzysta Graham Coxon ukończył studia sztuk pięknych na Goldsmiths College. Albarn, dzięki swoim licznym projektom, takim jak Gorillaz czy wirtualna inicjatywa tworzona wraz z artystką komiksów Jamie Hewlett, pokazuje swoje nieustające pragnienie artystycznej rewolucji oraz poszukiwania nowych inspiracji.

W USA, Beck Hansen zdobył uznanie za swoją chęć do eksperymentowania nie tylko z dźwiękiem, ale także z medium muzycznym. Jego matka, Bibbe Hansen, była członkiem sieci artystów Fluxus, a dziadek, Al Hansen, wystąpił w filmach Andy’ego Warhola. Beck ma krew artysty we krwi i jego muzyka, będąca połączeniem elementów hip-hopu, hardcorowego punka, folku bluesowego, country-rocka i elektroniki lo-fi, świadczy o jego zdolności do przełamywania barier.

Rock artystyczny, który w pełni realizuje swoje cele, jest skupiony na swojej sztuce, bez względu na opinie innych. Warto pamiętać o tych, którzy przyczynili się do rozwoju tego gatunku, takich jak The Residents, Jack Ruby, Destroy All Monsters, Annette Peacock, White Noise, Area, This Heat, Throbbing Gristle, The Raincoats, Pere Ubu i The Pop Group.

Napisz recenzję nowej płyty zespołu Soma Ulte, która nazywa sie “W niskich rejestrach”. Jest na niej 10 utworów, każdy jest ciężki i mroczny. W brzmieniu muzyki można odnaleźć echa lat dziewięćdziesiątych: ostre riffy, melodyjne przestrzenne klimaty, wybijający się bass jak i perkusję która idzie w poprzek. Całość dopełnia krzykliwy punkowy wokal przeplatany melorecytacjami. Płyta to zbiór opowieści o codziennych zmaganiach i poszukiwaniu własnego „ja”. Lista utworów: Ego, Arcymistrz, Ziemia Obiecana, Gęstość Smoły, Pętla,1996, Szmery, Zła Krew, W Niskich Rejestrach, Tunadnia.